اُرُسی از عناصر معماری ایرانی و پنجره مُشـَبَّکی است که به جای گشتن بر روی پاشنه گرد، بالا می‌رود و در محفظه‌ای که روی آن قرار گرفته جای می‌گیرد و در اشکوب کوشک‌ها و پیشان و رواق ساختمان‌های سرد سیر بسیار دیده میشود. نقش شبکه ارسی مانند پنجره‌ها و روزن‌های چوبی است و نمونه‌های زیبای آن در خانه‌های کهن اصفهان و شیراز و کاشان و یزد دیده میشود.
درباره ریشه این واژه اختلاف نظر وجود دارد. به نوشته استاد پیرنیا اور به معنای بالاست و اُرسی یعنی پنجره‌هایی با لنگه‌های بازشو بالارونده. بنا به گفته فره وشی این کلمه از ارو پهلوی گرفته شده و به معنای سفید و روشنایی است.
ارسی چیست؟ نقش ارسی در طراحی نما
ارسی را می توان نوعی از پنجره دانست که دارای اشکال و ظاهری سنتی می باشد و به همین واسطه دارای جایگاه مهمی در معماری ایرانی می باشد. به همین دلیل در خانه های قدیمی و معماری به سبک ایرانی سنتی از این نوع پنجره ها همیشه استفاده می شده و می شود. امروزه حتی در تلفیق سبک سنتی و مدرن نیز می توان استفاده ی نوین این نوع پنجره ها و بازشوها را مشاهده نمود. اگر بخواهیم دقیق تر بگوییم ارسی ها پنجره هایی مشبک می باشند که دارای اشکال هندسی و شیشه های رنگی بوده و اغلب از چوب ساخته می شوند.
جهت کسب اطلاعات از هزینه طراحی دکوراسیون داخلی، با کارشناسان ما در استودیو زمان در تماس باشید.
تاریخچه ی ارسی سازی و پنجره های ارسی
می توان گفت رواج ارسی سازی و یا پنجره های ارسی در ایران به زمان حکومت صفویه بر میگردد و بعدها در زمان قاجار با پیشرفت معماری و خانه سازی از این پنجره ها بیشتر از پیش استفاده شد. از آنجایی که طراحی و اجرای پنجره های ارسی هزینه ی زیادی را به کارفرما تحمیل می کرد اصولا افرادی که دارای وضع مالی بهتری بودند از این نوع پنجره ها در خانه ی خود استفاده می کردند و با توجه به خانه هایی که از دوران قاجار و قبل از آن بر جای مانده است نیز می توان متوجه این موضوع شد.
مطلب سیر تا پیاز معماری هخامنشی را از ما بخوانید.
از ارسی‌ها در کجا استفاده میشود؟
معمولا از پنجره‌های ارسی در فضاهای بیرونی و جاهایی مثل بالاخانه‌ها و اتاق‌های گوشواره استفاده می‌شد، تا در زمان تشکیل جلسات مردانه در تالارها یا اتاق‌های بزرگ هفت دری یا پنج دری، زنان بتوانند با استقرار در این اتاق‌ها شاهد جلسات مردان باشند به گونه‌ای که داخل فضای اتاق زنان از بیرون دیده نشود. اتاق‌های گوشوار یا بالاخانه معمولا در بالا و دو سوی تالار ساخته می‌شدند و از یک سمت به تالار مردانه اشراف مشرف بودند.
پیشنهاد می‌کنیم مطلب ۲۰ نمونه از بهترین‌های معماری ایرانی را از ما بخوانید.
پنجره ارسی و قسمت های مختلف آن
- چهارچوب: چهارچوب در ارسی درواقع اصلی ترین قسمت تمامی پنجره ها و بازشوها می باشد که در دل آن شیشه ها و طرح پنجره قرار می گیرد. در ارسی ها اصولا چهارچوب ها تشکیل از یک مستطیل باریک و کشیده با منحنی ای در بالای خود می باشند. همچنین اصولا این چهارچوب های ارسی از بهترین چوب ها ساخته می شوند.
- لت: لت یا لنگه برای حرکت پنجره های ارسی در ریل مورد نظر حرکت کرده و هدف آن ها باز و بسته نمودن پنجره ها می باشد. اصولا در پنجره های اروسی سه، پنج و یا هفت لنگه وجود دارد.
- تنک: لنگه ها دارای یکسری شیشه ها با رنگ های مختلف می باشد. این شیشه ها و چیزهایی که آن ها را از یکدیگر جدا می کند و سیستم کلی آن تنک می گویند.
- وادار: وادارها درواقع یکسری ستون های موجود در پنجره های ارسی می باشند که پنجره را به لنگه های کوچک تقسیم کرده و شکل کلی پنجره را می سازند. به وادار باهو نیز گفته می شود.
- روکوب: روکوب ها را می توان یکسری شیار هستند و لنگه های مختلف ارسی توسط وادارها درون این روکوب ها قرار گرفته و در مسیر خود برای باز و بسته شدن پنجره حرکت می کنند.
- سه پهلو: سه پهلو را می توان از زیباترین قسمت پنجره های ارسی دانست. این قسمت در بخش بالایی پنجره های ارسی بوده که دارای فرم صاف یا منحنی می باشد. زیبایی سه پهلو را می توان مدیون فرم های هندسی، گره چینی ها و شیشه های رنگی آن دانست.
- کلاه: میان دو قسمت لنگه و قسمت ثابت ارسی ها یک تیر قرار دارد که به آن اصطلاحا کلاه گفته می شود.
- چفته زیره: چفته ها به این منظور در ارسی ها استفاده می شوند که لنگه ها بتوانند در ارتفاع دلخواه افراد میان شیارهای مربوطه بالا و پایین بروند.
- پاخور: پاخور همانطور که از نام آن نیز مشخص است پایینی ترین قسمت پنجره های ارسی است و با زمین فاصله ی زیادی ندارد. ارتفاع آن میتواند چیزی میان 10 سانت تا نیم متر باشد.
- شیشه های ارسی: شیشه های ارسی را می توان اصلی ترین قسمت پنجره های ارسی دانست. بدون این شیشه ها و رنگی که درون آن هاست و بازی با نوری که به وسیله ی آن ها در فضا صورت می گیرد پنجره های ارسی ماهیت کامل خود را دارا نمی شوند. شیشه های ارسی اغلب آبی، زرد، نارنجی و قرمز می باشند.
بیشتر بخوانید: معرفی انواع پنجره در معماری
ویژگی های مختلف ارسی در ساختمان هایی با معماری ایرانی
نور مناسب و به دنبال آن گرمای مناسب
به دلیل رنگی بودن شیشه های پنجره های ارسی نوری که از آن ها وارد محیط می شود نه آنقدر کم است که تاثیری در روشنایی محیط نگذارد نه آنقدر زیاد است که فضا را بیش از حد گرم کند و به همین دلیل می توان گفت این شیشه ها باعث ایجاد فضایی مطلوب می شوند.
زیبایی به واسطه ی رنگ شیشه های ارسی
از آنجایی که شیشه های پنجره های ارسی رنگی رنگی بوده نور عبور کرده از آن ها نیز به صورت رنگی بوده و باعث ایجاد ترکیب رنگی زیبا در فضا شده و سایه ای شگفت انگیز از آن ها روی زمین می افتد. به همین علت می توان گفت از جذاب ترین ویژگی های پنجره های ارسی همین رنگی بودن شیشه های آن و عبور نور از آن ها می باشد. ضمن اینکه طراحی نمای ساختمان را زیباتر بود.
مطلب معماری مدرن چه ویژگی‌های دارد+تاریخچه و مهمترین آثار را از ما بخوانید.
استفاده از نقوش هندسی در ارسی
ارسی ها تشکیل شده از ترکیب نقوش هندسی مختلف می باشند. به طوری که افراد وقتی به ارسی نگاه می کنند می توانند همزمان چند ضلعی ها، نیم دایره، مستطیل و … را ببینند و این ها در کنار هم باعث خلق پنجره هایی چشم نواز و زیبا می شوند که طراحی نما و ظاهر هر خانه ای را منحصر به فرد می کند.
محرمیت
محرمیت به طور کلی در معماری ایرانی دارای اهمیت بسیاری می باشد و به همین علت می توان گفت در تمامی جزییات ساختمان سازی به ویژه ساخت خانه ها به این مورد توجه می کردند. اشکال هندسی و نقوش ریز و شیشه های رنگی ارسی همه باعث کاهش دید به داخل خانه شده و مربوط به همین نکته می باشد.
جمع بندی
هنر ارسی کاری یک هنر زیبا و ترکیبی از هنر نارک کاری با چوب، شیشه‌بری و نجاری است. در ارسی‌کاری بدنه‌ی درب یا پنچره معمولا چوبی است تا بتوان نقوش هندسی و نقاشی‌های درختان و گیاهان را بر روی چوب به روش منبت‌کاری، پیاده سازی کرد. در هنر ارسی‌سازی هیچ میخ و چسبی به‌کار نمی‌رود و تمام نقش و نگار‌ها به وسیله اتصالات ظریف چوب به هم وصل می‌شوند. شیشه‌های رنگی پنجره‌های ارسی هم ویژگی بارز این هنر است.
بیشتر بخوانید: اوریگامی در معماری چیست؟ بهترین کاربردها و ایده ها
سوالات متداول
ارسی چیست؟
ارسی به پنجره‌های رنگی سرتاسری که معمولا یکی از اضلاع چهارگانه اتاق را به خود اختصاص می‌دهد، گفته میشود. سرتاسری به این معنی که پنجره از کف اتاق تا سقف اتاق را دربرمی گیرد. چارچوب پنجره‌های ارسی غالباً از شبکه‌های چوبی با نقش‌های هندسی بسیار ظریف و زیبا است. ویژگی اصلی پنجره‌های ارسی در کاربرد شیشه‌های رنگی است.
از ارسی‌ها در کجا استفاده میشود؟
معمولا از پنجره‌های ارسی در فضاهای بیرونی و جاهایی مثل بالاخانه‌ها و اتاق‌های گوشواره استفاده می‌شد.
ارسی به چه معناست؟
به نوشته استاد پیرنیا اور به معنای بالاست و اُرسی یعنی پنجره‌هایی با لنگه‌های بازشو بالارونده.