معماری ایرانی همواره به‌عنوان یکی از شگفت‌انگیزترین و زیباترین نمونه‌های هنر و معماری در جهان شناخته می‌شود. شاهکارهای معماری ایران، ثمره تلاش و خلاقیت معماران و هنرمندان ایرانی در طول تاریخ بوده و همواره ارزش و جذابیت خود را حفظ کرده است. در مطلب امروز قصد داریم شما را با ۲۰ نمونه از بهترین آثار معماری ایران، از شاهکارهای باستانی پیش از اسلام گرفته تا ساختمان‌های مدرن آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
جهت دریافت مشاوره و اطلاع قیمت دکوراسیون داخلی و بازسازی خانه، با استودیو زمان تماس بگیرید.
1. تخت جمشید
پرسپولیس یا تخت جمشید، یکی از بزرگ‌ترین شاهکارهای معماری ایران باستان است. تخت جمشید پایتخت تشریفاتی باشکوه امپراتوری هخامنشی در بیش از 2500 سال پیش بود. این مکان تا سال ۳۳۱ قبل از میلاد که توسط اسکندر مقدونی غارت شد، نشان‌دهنده اوج دستاوردهای سیاسی و معماری ایران باستان بود.
قدیمی‌ترین بقایای تخت جمشید مربوط به سال 515 قبل از میلاد است. اعتقاد بر این است که تخت جمشید پایتخت بزرگی در دوران حکومت داریوش اول بوده است. این سایت میراث جهانی یونسکو در حدود 70 کیلومتری شمال شرقی شیراز قرار دارد و به‌عنوان معروف‌ترین بقایای باستانی به‌جامانده از معماری ایرانی شناخته می‌شود.
2. میدان نقش‌جهان
نقش‌جهان که در مرکز شهر اصفهان قرار دارد، یک سایت میراث جهانی یونسکو است که در دوره صفویه بین سال‌های 1598 تا 1629 تحت فرمان شاه عباس اول ساخته شده است. عرض این میدان 160 متر و طول آن 560 متر است و اطراف آن را بناهای معماری مهم مربوط به دوران صفویه احاطه کرده‌اند.
برخی از مکان‌های دیدنی واقع در میدان و اطراف آن عبارت‌اند از کاخ عالی‌قاپو، مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد امام و بازار بزرگ اصفهان. این ساختمان‌ها همگی از بهترین و شاخص‌ترین نمونه‌های معماری ایرانی محسوب می‌شوند و شگفتی‌های معماری این سرزمین را به نمایش می‌گذارند.
3. برج آزادی
برج آزادی تنها نماد تهران نیست بلکه یکی از نمادهای کل کشور است. این بنای تاریخی در سال 1971 به مناسبت جشن‌های ۲۵۰۰ ساله توسط حسین امانت که در آن زمان دانشجوی معماری بود، طراحی شد. در این برج عناصر معماری قبل و بعد از اسلام به بهترین شکل ممکن ترکیب شده و یک شاهکار خلق شده است.
این برج 50 متری با سنگ مرمر سفید اصفهان پوشانده شده و بر روی یک مجموعه فرهنگی 50000 مترمربعی قرار دارد که در طراحی آن از اصول باغ سنتی ایرانی الهام گرفته شده است. برج آزادی از زمان تکمیل خود، نماد تاریخ و فرهنگ پایتخت بوده و از بهترین نمونه‌های معماری مدرن ایرانی محسوب می‌شود.
4. مسجد نصیرالملک
این شاهکار معماری که به دلیل کاشی‌های رنگارنگ مختلفش «مسجد صورتی» نامیده می‌شود، از زیباترین مسجدهای شیراز است که در اواخر قرن نوزدهم در زمان سلسله قاجار ساخته شد. نصیرالملک با کاشی‌کاری‌ها و پنجره‌های رنگارنگ شیشه‌ای خود ترکیبی زیبا از عناصر معماری ایرانی و اسلامی را به نمایش می‌گذارد.
این بنا که در سال 1888 تکمیل شد، به‌عنوان یکی از چشمگیرترین مساجد کشور شناخته می‌شود. یکی از معروف‌ترین ویژگی‌های مسجد نصیرالملک، نورپردازی صبحگاهی آن است. وقتی‌که نور خورشید از طریق شیشه‌های رنگی وارد می‌شود و بر روی فرش‌های رنگارنگ ایرانی فضایی جادویی و اثیری ایجاد می‌کند.
5. گنبد سلطانیه
با نزدیک شدن به شهر سلطانیه در استان زنجان، متوجه گنبد فیروزه‌ای عظیمی می‌شوید که در دوردست می‌درخشد. این گنبد سلطانیه است که یکی از شاهکارهای معماری ایرانی است. گنبد سلطانیه در قرن چهاردهم به دستور اولجایتو حاکم ایلخانی تبریز ساخته شد. اولجایتو که به‌عنوان یک مسیحی تعمید یافت، در جوانی به بودیسم و بعداً به اسلام گروید.
گنبد آجری دوپوسته سلطانیه از سال ۲۰۰۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است. گنبد سلطانیه نمونه‌ای برجسته از معماری اسلامی و ایرانی است. هشت مناره باریک نمای بیرونی این هشت‌ضلعی را تزیین می‌کند درحالی‌که داخل آن مملو از جزئیات پیچیده خوشنویسی اسلامی است.
6. خانه بروجردی‌ها
کاشان به خاطر خانه‌های تاریخی متعددش شناخته می‌شود که برخی از آن‌ها به بوتیک هتل‌های مجلل تبدیل‌شده‌اند، اما یکی از زیباترین آن‌ها خانه بروجردی‌ها است؛ که با گنبد بزرگ خود در شهر خودنمایی می‌کند. این بنا در سال 1857 توسط معمار استاد علی مریم برای همسر یک تاجر ثروتمند ساخته شد.
خانه بروجردی‌ها شامل حیاط‌های سنتی اندرونی و بیرونی است. این شاهکار دوران قاجار با نقش‌های برجسته، کنده‌کاری‌ها و نقاشی‌های دیواری توسط نقاش سلطنتی کمال‌الملک آراسته‌شده است و گفته می‌شود ساخت آن 18 سال به طول انجامیده است.
7. چهل‌ستون
کاخ باشکوه چهل‌ستون، شاهکار معماری ایرانی در اصفهان است. چهل‌ستون در زمان سلسله صفویه به دستور شاه‌عباس دوم در قرن هفدهم ساخته شد. تاریخ ساخت این کاخ در حدود سال‌های 1647- 1656 میلادی تخمین زده می‌شود. این کاخ در کنار میدان نقش جهان و در همسایگی چهارباغ واقع شده است.
ازآنجاکه بیست ستون اصلی ایوان ورودی کاخ در اثر بازتاب در استخر دو برابر دیده می‌شوند، چهل‌ستون نامیده می‌شود. این کاخ با نقاشی‌های دیواری و آینه‌کاری‌های نفیس، باغ‌های محوطه‌سازی شده زیبا و فواره‌ها و درختان بلند، از بهترین نمونه‌های باغ‌های سلطنتی در معماری ایرانی است.
8. مسجد امام
در میان 11 پل، کاخ‌های متعدد، مساجد نفس‌گیر و بازارهای وسیع، اصفهان مملو از شاهکارهای معماری ایرانی است؛ اما میدان نقش‌جهان و مسجد امام در ضلع جنوبی آن از معروف‌ترین آن‌هاست. این مسجد به خاطر خطاطی اسلامی، ایوان‌های باز، طاق‌نماهای متقارن و گنبدهای بلندش جایگاه ویژه‌ای در معماری دارد.
مسجد امام یکی از بهترین مسجدهای کشور از لحاظ معماری به شمار می‌رود. ویژگی‌های آکوستیک این مسجد یکی از نقاط مورد توجه است زیرا به سخنران اجازه می‌دهد با صدای آهسته صحبت کند درحالی‌که صدای او به‌وضوح در فضا شنیده می‌شود.
9. بازار تبریز
شهر تبریز به دلیل موقعیت استراتژیک خود در کنار جاده ابریشم از دیرباز مرکز مهم تجارت بوده و بازار آن یکی از قدیمی‌ترین بازارهای خاورمیانه است. اگرچه ساخت‌وساز این بازار به بیش از یک هزار سال پیش بازمی‌گردد، اما بیشتر آن در قرن پانزدهم ساخته شده است.
هر بخش از این مجموعه به‌هم‌پیوسته از ساختمان‌های آجری قرمز طاق‌دار تشکیل شده و در امتداد هزارتوی 7 کیلومترمربعی آن، کاروانسراها و راهروهای گنبدی شکل وجود دارد که این بازار را به یکی از شاهکارهای معماری ایرانی تبدیل می‌کند.
10. مسجد جامع یزد
مناره‌های دوقلوی مسجد جامع یزد بر فراز این شهر کویری جلوه‌ای بی‌همتا دارند و گنبدهای موزاییکی با رنگ فیروزه‌ای به زیبایی و شکوه آن می‌افزایند. این مناره‌ها با ارتفاع 48 متر بر شانه‌های سردری بلند قرار دارند که با خطاطی‌های نفیس و نقوش هندسی پیچیده مزین شده است.
مسجد جامع یزد که در قرن پانزدهم بر روی یک آتشکده سابق ساخته شده است، مملو از کاشی‌های لانه‌زنبوری، خط کوفی و نمادهای صلیب شکسته است که همه این‌ها مسجد جامع یزد را به یکی از دیدنی‌ترین نمونه‌های معماری ایرانی تبدیل می‌کند.
11. خانه طباطبایی‌ها
خانه طباطبایی‌ها، نمونه‌ای قابل‌توجه از معماری مسکونی سنتی ایرانی است که در کاشان واقع شده است. این بنا که در دوران قاجار (1789-1925) ساخته شده است، به دلیل طراحی نفیس، تزئینات پیچیده و جزییات زیبای ساخت خود مشهور است.
خانه طباطبایی‌ها دارای حیاط مرکزی است که توسط اتاق‌ها و باغی زیبا احاطه شده است. معماری این بنا عناصری مانند بادگیرها، پنجره‌های شیشه‌ای رنگی و گچ‌کاری‌های هنری را به نمایش می‌گذارد و از شاهکارهای معماری ایرانی به شمار می‌رود.
12. کلیسای وانک
کلیسای جامع قرن هفدهمی وانک در محله ارامنه نشین شهر اصفهان، جلفا، واقع شده است. این یک نمونه بزرگ از تنوع مذهبی در کشور و همچنین نمایشی از معماری ایرانی واقعاً قابل‌توجه است. این کلیسا برای صدها هزار ارمنی ساخته شد که در زمان شاه‌عباس اول در طول جنگ عثمانی بین سال‌های 1603- 1618 به ایران پناهنده شده و در اصفهان اسکان داده شدند.
نمای بیرونی کلیسای جامع آجرکاری نسبتاً ساده است. در مقابل، فضای داخلی آن دارای نقاشی‌های دیواری پیچیده و رنگارنگی است که بسیار دیدنی و جذاب هستند. همچنین یک موزه جذاب (که فرمان اصلی شاه‌عباس مبنی بر تأسیس شهر جدید ارامنه را نشان می‌دهد) و یک بنای یادبود نسل‌کشی ارامنه در این مکان وجود دارد.
13. کاخ گلستان
کاخ گلستان یکی از نمونه‌های برجسته معماری تاریخی در تهران است. این بنا توسط قاجارها زمانی که تهران پایتخت کشور شد پس از به قدرت رسیدن آن‌ها در سال 1779 ساخته شد و یکی از قدیمی‌ترین بناهای تهران است.
کاخ باشکوه گلستان در نزدیکی بازار بزرگ تهران قرار دارد. در مجموع از 17 سازه شامل تالارهای پذیرایی، موزه‌ها، اتاق‌های تاج‌گذاری و سلطنتی تشکیل شده است و باغ‌های چشمگیری نیز دارد و اوج معماری دوران قاجار را نشان می‌دهد.
14. باغ ارم
شیراز به داشتن باغ‌های زیبا شهرت دارد. باغ ارم در این میان یکی از زیباترین نمونه‌های معماری ایرانی است. قدمت باغ ارم به قرن سیزدهم و در زمان سلجوقیان برمی‌گردد، اما در دوره قاجاریه مورد بازسازی قرار گرفت. معماری باغ ارم تلفیقی زیبا از سبک ایرانی و اسلامی است.
باغ ارم دارای طرح‌بندی‌های متقارن، کانال‌های آب روان و انواع گونه‌های گیاهی از جمله درختان سر به فلک کشیده سرو و گل‌های رنگارنگ است. در مرکز باغ، کوشک باشکوه ارم قرار دارد، سازه‌ای سه طبقه که با کاشی‌کاری‌های پیچیده، طاق‌ها و خوشنویسی‌های زیبا مزین شده است.
15. حمام سلطان امیر احمد
حمام سلطان امیر احمد حمام تاریخی باشکوهی است که در شهر کاشان ایران واقع شده است. این بنا که در دوران صفویه در قرن شانزدهم ساخته شده است، نمونه‌ای قابل‌توجه از معماری ایرانی است. معماری حمام، کاشی‌کاری‌های پیچیده، گچ‌بری‌های نفیس و جزئیات معماری را به نمایش می‌گذارد.
چیدمان حمام از طراحی سنتی حمام‌های ایرانی پیروی می‌کند که دارای بخش‌های مجزا برای مردان و زنان است و شامل اتاق‌های مختلف به‌هم‌پیوسته‌ای است که در هر کدام فعالیت خاصی انجام می‌شده است، این بنا امروزه به موزه تبدیل شده است.
16. قلعه فلک‌الافلاک
فلک الافلاک معروف به قلعه شاپور خواست، قلعه تاریخی باشکوهی است که در خرم‌آباد استان لرستان ایران قرار دارد. قدمت آن به دوران ساسانیان برمی‌گردد و گمان می‌رود که در زمان شاه شاپور اول (۲۴۱-۲۷۲ میلادی) ساخته شده است. بااین‌حال، قلعه فلک الافلاک در طول قرن‌ها دستخوش بازسازی‌های متعددی شده است.
فلک الافلاک بر فراز تپه‌ای بزرگ واقع شده و طراحی معماری آن ترکیبی از استحکامات نظامی و عناصر اقامتگاه‌های سلطنتی را منعکس می‌کند. معماری چشمگیر و اهمیت تاریخی، این قلعه را به یکی از بهترین نمونه‌های معماری ایران تبدیل کرده است.
17. بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
این زیارتگاه که در شمال غربی شهر اردبیل قرار دارد آرامگاه پیشوای عارف صوفیه شیخ صفی‌الدین است. این بنا که بین قرن‌های 16 و 18 ساخته شده است، شامل تلفیقی از ساخت‌وساز سنتی صوفیانه و ایرانی است. این اثر در سال 2010 به فهرست آثار میراث یونسکو پیوست و از نمونه‌های زیبای معماری ایرانی است.
مسیر منتهی به بقعه شامل هفت قسمت است که نمایانگر مراحل هفت‌گانه عرفان صوفیانه است و قسمت‌های دیگر به هشت دروازه تقسیم می‌شود که منعکس‌کننده هشت نگرش است. این مجموعه از محوطه‌های مختلفی مانند کتابخانه، مسجد، مدرسه، مقبره و آب‌انبار تشکیل می‌شود.
18. کاروانسرای سعدالسلطنه
کاروانسرای سعدالسلطنه، واقع در شهر قزوین، نمونه‌ای قابل‌توجه از میراث معماری ایرانی است. این کاروانسرا که در دوران قاجار در قرن نوزدهم ساخته شد، به‌عنوان مرکز مهمی برای مسافران، بازرگانان و کاروان‌هایشان در مسیر جاده ابریشم بوده است.
معماری این کاروانسرا با مقیاس بزرگ و طراحی پیچیده آن از طرحی متقارن با یک حیاط مرکزی تشکیل می‌شود؛ که توسط طاق‌های دو طبقه احاطه شده است. عمدتاً از آجر ساخته شده و با کاشی‌کاری استادانه، تزئینات گچ‌بری و طاق‌های زینتی تزیین شده است.
19. کاخ نیاوران
کاخ اصلی نیاوران که در اواسط قرن بیستم ساخته شده، ترکیبی از عناصر سنتی ایرانی و طراحی مدرن در معماری ایرانی را نشان می‌دهد. نمای بیرونی کاخ دارای تناسبات متقارن، جزئیات زینتی و کاشی‌کاری‌های تزئینی است که یادآور معماری سنتی ایرانی است.
در فضاهای داخلی کاخ امکانات رفاهی مدرن لوکس با طراحی سنتی تلفیق شده است. اطراف بنا باغ‌های سرسبز، حیاط‌های آرام و مسیرهای زیبا طراحی شده که فضایی جذاب از نظر بصری ایجاد می‌کند و نقش مهمی در نمایش معماری و تاریخ فرهنگی ایران دارد.
20. پل طبیعت
پل طبیعت یک بنای نمادین معماری در تهران است. این پل عابر پیاده که بر روی بزرگراه مدرس قرار دارد، دو پارک طالقانی و پارک آب‌وآتش را به هم متصل می‌کند. این پل که توسط لیلا عراقیان طراحی شده است، در سال 2014 تکمیل شد و به‌سرعت به یکی از محبوب‌ترین نمونه‌های معماری ایرانی مدرن تبدیل شد.
پل طبیعت دارای سه سطح است که هر سطح برای فعالیت‌های مختلفی طراحی شده است. معماری پل با فرم ارگانیک و سیال آن در هماهنگی با فضاهای سبز اطراف، چشم‌اندازهای زیبایی خلق می‌کند و رویکردی نوآورانه و آینده‌نگر به معماری در ایران را نشان می‌دهد.
بیشتر بخوانید: معرفی معماران معاصر ایران
جمع‌بندی
معماری ایرانی با بیش از هزاران سال قدمت یک گنجینه غنی است که نشانگر توانمندی و خلاقیت معماران ایرانی در طول دوران مختلف است. در این مطلب ۲۰ نمونه از معروف‌ترین و زیباترین شاهکارهای معماری ایران را در گوشه و کنار این سرزمین به شما معرفی کردیم تا دیدگاهی کلی نسبت به غنای معماری ایرانی به دست آورید و با ارزش تاریخی، فرهنگی و هنری این میراث ارزشمند بیشتر آشنا شوید.