در طول تاریخ بشر، بناهای خلاقانه و چشمگیر متعددی ساخته شده‌اند که نشان‌دهنده نبوغ و مهارت طراحان و سازندگان آن‌ها است. در میان این شاهکارها، هرم‌ها، معابد و کاخ‌های باشکوهی وجود دارند که تا به امروز پابرجا مانده‌اند و گواهی بر خلاقیت و نوآوری معماران باستان هستند؛ اما اولین معمار جهان چه کسی بود؟ هر چند پاسخ به این سؤال چالش‌برانگیز است، اما مورخان با کاوش در تاریخ پاسخی برای این پرسش یافته‌اند. برای آشنایی با اولین معمار رسمی و شناخته شده جهان با ما در طراحی دکوراسیون داخلی لوکس استودیو زمان همراه باشید.
معماری از کجا آغاز شد؟
معماری به‌عنوان یک فن و هنر ساختوساز و طراحی ساختمان، ریشه‌هایی عمیق در تاریخ بشر دارد و از نیاز اولیه انسان به سرپناه و امنیت آغاز شده است. می‌توان گفت اولین معماران جهان در دوران پارینه‌سنگی می‌زیستند و چیزی حدود ۲۰،۰۰۰ سال پیش بر روی کره زمین از عناصر طبیعی مانند چوب، سنگ و خاک برای ساخت سرپناه‌های موقت یا دائم استفاده می‌کردند.
در حدود ۱۰،۰۰۰ سال پیش از میلاد، با آغاز دوران نوسنگی و رونق کشاورزی، انسان‌ها شروع به ساختن جوامع ثابت‌تر و سازمان‌یافته‌تر کردند. این تغییرات به‌تدریج ایجاد نیاز به ساختمان‌های پایدارتر را موجب شد. معماری در این دوره شروع به شکل‌گیری بیشتر کرد و شاهد ساخت خانه‌های دائمی‌تر با استفاده از خشت خام و سنگ بودیم.
نقاط عطف مهم دیگری در تاریخ معماری شامل ساخت مگالیت‌ها و دُلمِن‌ها در اروپا می‌شود که برخی از آن‌ها به ۷۰۰۰ پیش از میلاد بازمی‌گردند. این سازه‌ها که غالباً برای مقاصد مذهبی و تدفین ساخته شده‌اند، نشان‌دهنده‌ی پیشرفت‌های فنی و اجتماعی انسان‌های آن دوره هستند.
با پیشرفت تمدن‌ها، معماری به‌صورت پیچیده‌تری تکامل یافت. در مناطقی نظیر مسوپوتامیا، (حدود هزاره 10تا قرن 6 پیش از میلاد) و دره ایندوس (حدود ۲۶۰۰ پیش از میلاد تا ۱۹۰۰ پیش از میلاد)، ساختمان‌هایی با طراحی‌های معماری پیچیده‌تر نیز شکل گرفت که شامل استفاده از آجر پخته و تکنیک‌های ساختمانی پیشرفته‌تر بود.
در دوران مصر باستان، از حدود ۳۱۰۰ پیش از میلاد تا ۳۰ پیش از میلاد، شاهد ساخت معابد باشکوه و پیرامیدهای عظیم بودیم که هم به‌عنوان مکان‌های مذهبی و هم به‌عنوان مقابر سلطنتی کاربرد داشتند. این ساختمان‌ها نه‌تنها برای عملکرد خود بلکه به‌عنوان نمادهایی از قدرت و دین ساخته شدند.
اولین معمار جهان کیست؟
اولین معمار جهان با توجه به مستندات تاریخی ایمهوتپ نام دارد. ایمهوتپ به معنای «کسی که در صلح می‌آید» است. او ساکن تمدن باستانی مصر بود و تقریباً در قرن 27 قبل از میلاد در شهر ممفیس مصر و در زمان حکومت فرعون جوزِر به دنیا آمد و ایمهوتپ به‌عنوان خالق هرم فرعون جوزِر عنوان اولین معمار رسمی جهان را به خود اختصاص داده است.
با توجه به روایت‌های تاریخی، ایمهوتپ یکی از مقامات ارشد فرعون بود و عنوان «صدراعظم» را در دربار سلطنتی داشت. او همچنین به‌عنوان یک پزشک و کاهن اعظم خدای خورشید یا رَع شناخته می‌شد و مستنداتی وجود دارد که مردم از او به‌عنوان خدای پزشکی یاد می‌کردند. با اینکه او هم معمار و هم مهندس بود، به نظر می‌رسد لقب رسمی او در زمینه معماری و مهندسی، تنها در زمان مرگ فرعون به‌طور برجسته مطرح شده باشد.
دستاوردهای اولین معمار جهان
ایمهوتپ تقریباً ۳۰۰۰ سال پس از مرگ خود به‌عنوان اولین معمار جهان به شهرت رسید. او که بیشتر به‌عنوان یک چهره برجسته در عرصه پزشکی و فلسفه، شناخته شد. با توجه به یافته‌های مصریان و مورخان از دل متون یافت شده از تمدن مصر باستان، موفق به اخذ لقب اولین معمار جهان سال‌ها پس از درگذشتش شد.
ایمهوتپ دو نوآوری مهم در معماری ارائه داد: یکی به‌عنوان روشی نوین و دیگری در عناصر سازه‌ای بنا که هر دو تا به امروز در معماری مورد استفاده قرار می‌گیرند. او ایده پوشاندن یک ماده ساختمانی با ماده دیگر به‌ویژه از طریق استفاده از سنگ برای پوشش دیوارها و دیگر عناصر سازه‌ای را مطرح کرد که امروزه، معماران سراسر جهان از این روش برای نمایاندن، تزئین و پرداخت سطوح دیگر، هم در فضای داخلی و هم در نمای بیرونی ساختمان استفاده می‌کنند.
دومین و مهم‌ترین دستاورد ایمهوتپ، استفاده از ستون‌ها بود. استفاده رایج از دیوارهای باربر به‌عنوان روش اصلی ساختوساز کنار گذاشته شد و سنگ به‌عنوان ستون مورد استفاده قرار گرفت. امروزه، این ستون‌های سنگی با استفاده از بتن مسلح جایگزین شده‌اند، اما ایده‌ی ایجاد دهانه‌های بزرگ و سازه‌های چندطبقه با استفاده از اسکلت‌بندی، همچنان به قوت خود باقی‌مانده است.
معروف‌ترین اثر اولین معمار جهان
احتمالاً شناخته‌شده‌ترین سازه‌ای که توسط اولین معمار جهان یعنی ایمهوتپ طراحی و ساخته شده است، پیرامید پله‌ای جوزر است. این پیرامید در نکروپلیس سقاره در شمال غربی محل شهر باستانی ممفیس واقع شده است. پیرامید جوزر یک ساختمان عظیم شش طبقه و چهار وجهی از سنگ است که یکی از اولین ساختمان‌های ساخته شده از این ماده در مصر به شمار می‌رود. پیرامید پله‌ای در مرکز یک مجموعه آرامگاهی بزرگ قرار دارد که شامل چندین حیاط، سازه‌های تشریفاتی مانند معابد و تزئینات دیگر است. چیدمان کل مجموعه به ترتیب زیر است:
- هرم پله‌ای: محل اصلی تدفین با سرداب زیرزمینی.
- مقبره و نیایشگاه جنوبی
- مجموعه جشن سد (جشن تجدید قدرت فرعون هر 30 سال)
- معبد «تی»
- حیاط جنوبی: برای برگزاری جشن هب-سِد به‌عنوان تجدید قدرت پادشاه هر 30 سال.
- تالار جنوبی
- تالار شمالی
- معبد مردگان: جایی که نذورات برای روح مردگان تقدیم می‌شد.
- تپه‌های غربی
- ورودی ستون‌دار: با 40 ستون آهکی به ارتفاع 6 متر در دو طرف.
- حیاط شمالی
- گالری‌های شمالی
- مقبره‌های پلکانی
- سرداب
- محراب شمالی
طراحی کل مجموعه به‌عنوان یک دستاورد برجسته در معماری مصری شناخته شده است. پیرامید پله‌ای جوزر آغازگر سنت ساخت مقبره‌های سلطنتی پیرامیدی در تمدن مصر بود. این ساختار که گفته می‌شود توسط اولین معمار رسمی جهان «ایمهوتپ» طراحی شده است، اولین سازه‌ای است که در ساخت آن از سنگ‌آهک به‌جای خشت خام سنتی قدیمی استفاده شده است.
استفاده از این سنگ سخت و متراکم به این معنا بود که شکل نقوش تزئینی روی تخته‌های چوبی که روی ستون‌ها با حصیرهای نی آویزان می‌شدند، منسوخ شود. معمار اصرار داشت که سنت‌های پیشین حفظ شوند و بدین ترتیب، فرآیند کپی‌برداری از عناصر معماری روی سنگ با حکاکی آغاز شد.
اگرچه اطلاعات اندکی در مورد ایمهوتپ یا سایر آثار معماری او در دست است، مطالعه پیرامید پله‌ای جوزر جزئیات دقیق و فنی پشت‌صحنه برنامه‌ریزی، طراحی، ساخت و انتخاب مواد این مجموعه را آشکار می‌سازد. تلاش فراوانی در این پروژه صورت گرفته است، به‌ویژه زمانی که اولین معمار با معرفی یک مقبره پیرامیدی، مراسم دفن سلطنتی مصر را کاملاً متحول ساخت. او راه را برای دوره‌های بعدی هنر و معماری باز کرد که در آن‌ها پیرامیدهای بزرگ‌تر و مجلل‌تری ساخته شد. پس از دوران او، پیرامیدهای بزرگ‌تری همچون پیرامیدهای خوفو، خفرع و منکاورع در جیزه ساخته شد که هر یک نمایانگر پیشرفت‌های بیشتر در فناوری ساخت و معماری بودند.
معماری پس از مصر باستان
پس از دوران تمدن مصر باستان، معماری در یونان و روم باستان توسعه یافت و به اوج خود رسید. در معماری یونان باستان، معمارانی مانند ایکتینوس و کالیکراتس در قرن پنجم پیش از میلاد، به خاطر طراحی پارتنون در آتن شناخته شدند. این دو معمار، با استفاده از سبک دوریک و تأکید بر تعادل و هارمونی، موفق به خلق یکی از معروف‌ترین نمونه‌های معماری کلاسیک شدند که تا به امروز به‌عنوان نمادی از زیبایی و دقت در معماری از آن یاد می‌شود.
در دوران روم باستان، هادریان که هم به‌عنوان امپراتور و هم به‌عنوان یک معمار شناخته شده بین سال‌های ۷۶ تا ۱۳۸ میلادی، نقش مهمی در ترویج و توسعه معماری داشت. وی مسئول ساخت بناهایی مانند آرامگاه هادریان (که امروزه به‌عنوان قلعه سنت آنجلو شناخته می‌شود) و پانتئون با بازسازی‌های عظیمش بود که نشان‌دهنده مهارت‌های پیشرفته مهندسی و معماری نمای رومی است.
ویتروویوس، نویسنده و معمار رومی نیز در اواخر قرن اول پیش از میلاد برای کتاب خود «ده کتاب معماری» شهرت دارد که در آن اصول معماری را تدوین کرده و بسیاری از مفاهیم اصلی که امروزه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند، معرفی نموده است. کتاب‌های ویتروویوس نه‌تنها در دوران باستان بلکه در رنسانس نیز مورد استفاده قرار گرفتند و تأثیر عمیقی بر معماران دوره‌های بعدی داشتند.
این معماران هر چند اولین معمار جهان نبودند اما چند تن از پیشگامان برجسته در زمینه معماری بودند که به‌طور گسترده به توسعه و ارتقاء معماری کمک کردند و سبک‌ها و روش‌هایی را پایه‌گذاری کردند که اساس معماری امروزی را شکل دادند.
جمع‌بندی
در این مطلب اولین معمار جهان را به شما معرفی کردیم. ایمهوتپ با طراحی پیرامید پله‌ای جوزر در مصر به‌عنوان اولین معمار جهان تلقی می‌شود. بااین‌حال، تاریخ معماری شاهد معماران بزرگ دیگری نیز بوده است که هر یک به‌نوبه خود به پیشرفت و تکامل این هنر کمک کرده‌اند. از ایکتینوس و کالیکراتس در یونان باستان گرفته تا ویتروویوس در روم، این معماران نه‌تنها فناوری‌های جدیدی را معرفی کردند، بلکه دیدگاه‌هایی نو در زیبایی‌شناسی و کاربردی بودن فضاها ارائه دادند.
سؤالات متداول
اولین معمار شناخته شده در تاریخ کیست؟
ایمهوتپ، معمار مصر باستان، معمولاً به‌عنوان اولین معمار جهان شناخته می‌شود که به‌طور ویژه به خاطر طراحی پیرامید پله‌ای جوزر در سقاره معروف است.
آیا ایمهوتپ تنها معمار باستانی بود؟
خیر، اگرچه ایمهوتپ به‌عنوان اولین معمار شناخته شده است، اما معماران دیگری نیز در تمدن‌های باستانی مانند مسوپوتامیا، هند، چین و آمریکای پیش از کلمبوس مشغول به کار بودند که به دلیل کمبود شواهد تاریخی، نام‌های آن‌ها شناخته نشده است.
چه بناهای دیگری به‌عنوان نمونه‌های اولیه معماری شناخته می‌شوند؟
علاوه بر هرم پله‌ای جوزر، بناهای دیگری مانند استون‌هنج در انگلستان، اهرام جیزه در مصر و معبد زیگورات در بین‌النهرین به‌عنوان نمونه‌های اولیه برجسته معماری در تاریخ باستان شناخته می‌شوند.