کلمه «گوتیک» اغلب یادآور خانه‌های ترسناک یا افرادی است که به عناصری مانند رنگ‌های تیره، نور کم و زیبایی‌شناسی رازآلود علاقه دارند؛ اما برخلاف تصورات رایج، این سبک معماری روشن و پر از نور است. معماری گوتیک از متمایزترین جنبش‌های معماری جهان است که هر چند در قرون‌وسطی پدید آمده اما تا به امروز محبوبیت خود را حفظ کرده و در برخی از زیباترین ساختمان‌های اروپا مشهود است. در ادامه با ما همراه باشید تا با تاریخچه، ویژگی‌ها و نمونه‌های منحصربه‌فرد این سبک در معماری و طراحی دکوراسیون داخلی آشنا شوید.
معماری گوتیک چیست؟
معماری گوتیک یک سبک معماری اروپایی است که در آن ارتفاع بسیار اهمیت دارد و زیبایی‌شناسی پیچیده و ظریفی را به نمایش می‌گذارد. اگرچه ریشه آن فرانسوی است، اما رویکرد گوتیک را می‌توان در کلیساها، بناهای مذهبی و سایر ساختمان‌های مشابه در اروپا و فراتر از آن یافت. در ابتدا به آن «Opus Francigenum» می‌گفتند که عبارتی لاتین به معنای «کار فرانسوی» است. این سبک معماری هر چند در طول زمان تکامل یافت اما ویژگی‌ها و خصوصیات خاصی وجود دارد که آن را از سایر سبک‌ها متمایز می‌کند.
نام گوتیک از کجا آمده است؟
معماری گوتیک به نام گوت‌ها نام‌گذاری شده، گوت‌ها از قبایل ژرمن بودند که در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم میلادی بر علیه امپراتوری روم جنگیدند. پس از سقوط امپراتوری روم و ایجاد امپراتوری مقدس روم جدید در سده‌های پنجم تا هشتم، آن‌ها به قدرت رسیدند و اعتقاد بر این است که بعدها باعث شکل‌گیری قرون‌وسطی در سراسر اروپا شدند. اگرچه این گروه به دلیل دستاوردهای معماری خود شناخته نشده بودند، اما نام «گوتیک» به سبکی از کلیساها که تقریباً 1000 سال بعد پدید آمد، اطلاق شد.
تاریخچه معماری گوتیک
سبک گوتیک در قرن 12 میلادی در فرانسه به عنوان یک تحول از سبک رومانسک، ظهور کرد. این سبک جدید زمانی شکل گرفت که توسعه فرهنگی در اروپا تسریع یافته بود و معماران و سازندگان، فرصت کشف عناصر ساختاری پیچیده‌تر را داشتند. از نظر سیاسی، این دوران با صلح و رفاه نسبی همراه بود که در نتیجه آن ساختمان‌های عظیم و باشکوه بدون توجه به زمان مورد نیاز برای ساخت آن‌ها، با دقت طراحی و ساخته می‌شدند. به نحوی که گاهی ساخت جزییات دقیق یک بنا یک قرن طول می‌کشید.
علامت مشخصه زیبایی‌شناسی قرون‌وسطایی رومانسک، طاق‌ها و پنجره‌های شیشه‌ای رنگی کوچک بود. معماری گوتیک ضمن به‌کارگیری این عناصر آن‌ها را به طاق‌های اغراق‌آمیز و پنجره‌های بزرگ تبدیل کرد و بدین ترتیب سبک رومانسک را مجدداً تفسیر کرد. ضمن اینکه یک ویژگی کلیدی معماری رومانسک را نیز کنار گذاشت: دیوارهای ضخیم. با نازک‌تر ساختن دیوارها، ساختمان‌ها بلندتر و ظریف‌تر طراحی شدند. با الهام از معماری اسلامی اسپانیا طاق‌ها به صورت نوک تیز طراحی شدند، با کاهش تنش بر سایر عناصر سازه‌ای، ستون‌ها تا سقف امتداد یافته و بخشی از طاق را تشکیل دادند. در نتیجه ترکیب این المان‌ها در کلیساها تداعی‌کننده ابدیت و رسیدن به آسمان بود.
ویژگی‌های معماری گوتیک
درحالی‌که سبک گوتیک می‌تواند بسته به مکان، زمان ساخت و نوع ساختمان متفاوت باشد، اما اغلب با 5 عنصر معماری کلیدی مشخص می‌شود که در ادامه آن‌ها را به شما معرفی می‌کنیم:
طاق‌های نوک تیز
طاق‌های بزرگ یکی از ویژگی‌های اصلی بسیاری از سازه‌های مذهبی است و در اکثر کلیساها و کلیساهای جامع گوتیک یافت می‌شود. بااین‌حال، معماران گوتیک به جای طاق‌های گرد و پهن که مشخصه ساختمان‌های رومانسک است، طاق‌های نوک تیز بلند و نازکی را که در معماری اسلامی یافت می‌شود، اقتباس کردند. این فرم طراحی، ارتفاع کلیساها را برجسته می‌کرد. به طور نمادین به سمت آسمان اشاره می‌کرد و به زیبایی و نمادگرایی کلیسا می‌افزود.
پشت‌بند معلق
علاوه بر این تکنیک‌های طاق بندی پیشرفته، معماران گوتیک از روش منحصربه‌فرد دیگری برای پشتیبانی سازه‌ای استفاده کردند: پشت‌بندهای معلق. این سازه‌های سنگی پیش‌آمده با توزیع مجدد وزن سنگین سقف یک سطح پایین‌تر و م مستحکم‌تر، ساختمان‌ها را تقویت می‌کردند. این پشت‌بندها باعث تضمین یکپارچگی کلیساهای جامع شدند تا معماران مجبور نشوند از دیوارهای نازک و پنجره‌های بزرگی که مشخصه سبک گوتیک است، چشم‌پوشی کنند.
پنجره‌های بزرگ شیشه‌ای رنگی
هر چند پنجره‌های شیشه‌ای رنگی در بسیاری از اماکن مذهبی یافت می‌شوند، اما به ویژه در کلیساهای جامع گوتیک رایج هستند. این پنجره‌ها که دارای شیشه‌های رنگی و با دقت برش خورده هستند، پنجره‌های کلایدوسکوپی هستند که به صورت بلند و قوسی یا گرد بوده و از پنجره‌های موجود در سایر انواع کلیساها بزرگ‌تر هستند. این امر به آن‌ها اجازه می‌دهد تا نور خیره‌کننده بیشتری را به داخل خود راه دهند. پنجره‌های شیشه‌ای رنگی گوتیک همچنین اغلب دارای تزیینات و نقش و نگارهای سنگی و صحنه‌های تفصیلی از داستان‌های کتاب مقدس هستند.
طاق آجدار
به منظور طراحی سقف‌ها و انواع پنجره در معماری بلندتر در طرح‌های خود، معماران گوتیک از طاق‌های آجدار در سازه استفاده کردند. طاق آجدار شامل به کار بردن تیرچه‌های باربر در سقف‌های قوسی شکل است که بارهای فشاری را به دیواره‌های جانبی و پایینی منتقل می‌کند. علاوه بر نمایش زیبایی‌شناسی تزئینی‌تر نسبت به طاق‌های سنتی، این طاق‌ها پشتیبانی بیشتری را برای ساختمان‌های مرتفع ارائه می‌دهند و استحکام بنا را افزایش می‌دهند.
تزیینات دکوراتیو
یکی از ویژگی‌های نهایی که در معماری گوتیک یافت می‌شود، وجود عناصر تزئینی پرآذین است. این عناصر شامل ستون‌ها و ستونچه های تزیینی، قالب های مجسمه ای، مجسمه‌های قدیسان و شخصیت‌های تاریخی، سرستون ها، گارگویل ها و پیکره‌های عجیب و غریب به عنوان فواره آب می شدند. ممکن است تصور زمان قبل از تلفن های هوشمند و اینترنت دشوار باشد، اما قرن ها پیش، این تزئینات پرآذین اطلاعات و روایت ها را به مردم منتقل می کردند.
نمونه‌های برجسته معماری گوتیک
در سفر به اروپا با کلیساهای گوتیک بسیاری به ویژه در فرانسه که خاستگاه این سبک است، مواجه خواهید شد هر چند در سرتاسر اروپا نمونه‌های جذابی از این سبک یافت می‌شود؛ که در ادامه به معرفی برخی از آن‌ها می‌پردازیم:
کلیسای نوتردام پاریس
وقتی به معماری گوتیک فکر می‌کنیم، اولین ساختمانی که اغلب به ذهنتان خطور می‌کند کلیسای نوتردام در پاریس است. کلیسای نوتردام با پنجره‌های گرد عظیم و شیشه‌های رنگی کوچک‌تر، با پشت‌بندهای معلق و مجسمه‌های تزیینی که به بازدیدکنندگان خیره می‌شوند، جلوه‌ای درخشان از سبک معماری گوتیک را به نمایش می‌گذارند. ساخت آن در سال 1163 آغاز شد تقریباً بلافاصله بر سایر کلیساهای جامع که در آن زمان ساخته شدند تأثیر گذاشت. در یک تراژدی تأسف‌بار، بخشی از نوتردام در سال 2019 دچار آتش‌سوزی شد، اما در حال حاضر تحت بازسازی است و قرار است در سال 2024 بازگشایی شود.
کلیسای جامع شارتر
کلیسای جامع شارتر به دلیل آتش‌سوزی‌های متعددی که ساختمان را ویران کرده است، ترکیبی جالب از سبک گوتیک اولیه و متأخر است. به‌عنوان‌مثال، در نمای شمالی، مناره سمت راست به سبک گوتیک اولیه ساده‌تری ساخته شده است که در تضاد شدید با مناره سمت چپ است که در قرن شانزدهم به سبک شعله سان ساخته شده است. مؤلفه بارز این سبک، تزئینات پر پیچ‌وخمی است که یادآور شعله هستند. کلیسای جامع شارتر در واقع دارای سه نما است که پر از صدها مجسمه است که روایت‌های کتاب مقدس را روایت می‌کند. این کلیسای جامع به لطف مداخله مردم شهر در دوران انقلاب فرانسه و و در جنگ جهانی دوم تخریب نشد.
کلیسای جامع میلان
تاریخچه طولانی کلیسای جامع میلان تقریباً ۶۰۰ سال را در بر می گیرد، به طوری که ساخت آن در سال ۱۳۸۶ آغاز شد و در سال ۱۹۶۵ به پایان رسید. این بنا نمونه ای عالی از چگونگی تحول معماری گوتیک در خارج از فرانسه را به تصویر می کشد. کلیسای جامع میلان بیشتر به خاطر نمای آن شناخته شده است که بیش از ۹۰ گارگویل، ۱۳۵ مناره و حدود ۳۴۰۰ مجسمه دارد.
کلیسای وست‌مینستر
کلیسای جامع وست مینستر، نماد لندن، در زمان هنری سوم به شکل فعلی خود درآمد. او در سال 1245 ساخت بنای کلیسا را آغاز کرد و آن را به سبک گوتیک انگلیسی-فرانسوی ساخت. این کلیسا شامل تمام ویژگی های کلاسیک گوتیک، از جمله پشت بندهای معلق، طاق های آجدار، پنجره های گرد و طاق های نوک تیز است. این کلیسا که از سال 1066 محل اقامت تمام پادشاهان انگلیسی و بریتانیایی بوده است، همچنان نقش مهمی در فرهنگ بریتانیا ایفا می‌کند.
کلیسای جامع سویل
این کلیسا یکی از شاهکارهای معماری گوتیک است که در اسپانیا قرار دارد. کلیسای جامع سویل بزرگترین کلیسای گوتیک و سومین کلیسای بزرگ جهان است. ساخت کلیسای جامع سویل در سال 1401 آغاز شد و در سال 1520 تکمیل شد. این کلیسا که در اوایل قرن شانزدهم تکمیل شد، به دلیل اندازه عظیم، سنگ تراشی پرآذین و استفاده از مناره یک مسجد سابق به عنوان برج ناقوس شناخته شده است.
بیشتر بخوانید: معرفی معماران معاصر ایران
جمع‌بندی
پس از ساخت ساختمان‌های گوتیک متعدد، سلیقه‌های طراحی دوباره به معماری دوران کلاسیک، برگشت؛ اما ازآنجایی‌که همه سبک‌ها در طول تاریخ دارای امواج بازگشتی هستند، جذابیت معماری گوتیک قرون‌وسطی در قرن‌های 19 و 20، باعث شکل‌گیری سبک «احیای گوتیک» در آمریکا شد و تأثیرگذاری این سبک در قرون متأخر بار دیگر نمود یافت. در این مطلب کوشیدیم این سبک را به صورت اجمالی به شما معرفی کنیم تا با فصلی جذاب در تاریخ معماری جهان بیشتر آشنا شوید.